Friday, May 19, 2017

Sơn Trà - bán đảo độc nhất vô nhị Việt Nam

Là lá phổi xanh và "nhà" của khoảng 400 cá thể voọc chà vá chân nâu đặc hữu Đông Dương, bản quy hoạch mới nhất bán đảo Sơn Trà (Đà Nẵng) gây tranh cãi khi chuyển đổi mục đích sử dụng 41% diện tích rừng.

Bán đảo Sơn Trà (phường Thọ Quang, quận Sơn Trà) nằm cách trung tâm thành phố Đà Nẵng khoảng 10 km về phía đông bắc. Với ba mặt giáp biển, mặt còn lại giáp đô thị, Sơn Trà là tổng hòa của hệ sinh thái rừng tự nhiên gắn liền biển duy nhất ở Việt Nam.

Bán đảo có diện tích hơn 4.400 ha, dài 13 km, chu vi khoảng 60 km, độ cao trung bình 350 m, nơi cao nhất là đỉnh Ốc gần 700 m. Cùng với đèo Hải Vân và vịnh Đà Nẵng, bán đảo Sơn Trà như bình phong che chắn cho thành phố Đà Nẵng.

Thời xa xưa, Sơn Trà là đảo nổi với 3 ngọn núi. Dòng nước biển chảy ven bờ theo thời gian đã mang phù sa bồi đắp 3 ngọn núi này thành doi đất chạy từ đất liền ra đảo, hình thành bán đảo. 

Rừng Sơn Trà-lá phổi xanh của Đà Nẵng. Ảnh: Lê Phước Chín

Rừng Sơn Trà có hệ động thực vật phong phú, mang đặc tính chung của rừng nhiệt đới Việt Nam. Sau nhiều năm nghiên cứu, tiến sĩ Vũ Ngọc Long, nguyên Viện trưởng Sinh thái học miền Nam, đánh giá Sơn Trà là báu vật của Đà Nẵng. Bán đảo này là hệ sinh thái khép kín, với 4 kiểu rừng phân theo độ cao từ trên xuống dưới. Ở trên là rừng mưa ẩm nhiệt đới, lưng chừng là rừng nửa khô hạn rồi đến rừng còi và đới thực vật ven biển. Phía dưới là thảm cỏ và san hô.

Cả vùng Đà Nẵng kéo dài đến Hội An (Quảng Nam) chỉ có bán đảo Sơn Trà được coi là nơi đa dạng sinh học. Đây là túi chứa nước ngọt cung cấp cho thành phố và hệ nước ngầm toàn bộ Đà Nẵng, Hội An nên có giá trị môi trường rất cao, là lá phổi xanh. "Nếu vùng này không được bảo vệ thì không chỉ ảnh hưởng đến hệ sinh thái mà còn tác động đến hệ san hô, hải sản ven bờ, chất lượng cát vùng biển Đà Nẵng", tiến sĩ Long nói.

"Bán đảo Sơn Trà là báu vật thiên nhiên ban tặng, cần được bảo vệ cho con cháu mai sau".

Tiến sĩ Vũ Ngọc Long

Tiến sĩ Vũ Ngọc Long nói về tầm quan trọng của bán đảo Sơn Trà.

Mùa hoa trên bán đảo Sơn Trà: Ảnh: Lê Phước Chín.

Ông Huỳnh Tấn Vinh, Chủ tịch Hiệp hội Du lịch TP Đà Nẵng, người có nhiều tâm huyết bảo vệ Sơn Trà, cho biết nhiều nghiên cứu khoa học cho thấy, mỗi ngày rừng ở đây tái tạo lượng oxy đủ cung cấp cho hơn 4 triệu người.

Ngoài giá trị về đa dạng sinh học, hệ nước ngầm, Sơn Trà còn đóng vai trò quan trọng trong quốc phòng. Từ bán đảo Sơn Trà có thể phóng tầm mắt quan sát toàn bộ quân cảng Vùng 3 Hải quân - nơi neo đậu tàu chiến đấu, tàu Kiểm ngư, Cảnh sát biển. Trên đỉnh Sơn Trà là hệ thống radar của quân đội và ngành hàng không với khả năng bao quát vùng trời và biển Đông.

Một góc bán đảo Sơn Trà tiếp giáp với biển. Ảnh: Lê Phước Chín

Thời chiến, Sơn Trà được mệnh danh là "mắt thần Đông Dương". Thực dân Pháp và đế quốc Mỹ khi đổ bộ vào miền Nam Việt Nam đều muốn chiếm giữ cao điểm này. "Đế quốc Mỹ cho xây dựng radar trên bán đảo Sơn Trà là để bao quát vùng trời biển Đông", nhà nghiên cứu Nguyễn Đình An cho biết. 

Hiện phía Tây của bán đảo Sơn Trà là cảng hàng hóa kết hợp du lịch Tiên Sa. Đây là cảng nước sâu quan trọng nhất miền Trung, là điểm cuối của hành lang kinh tế Đông Tây xuất phát từ Myanmar, chạy qua Đông Bắc Thái Lan, Nam Lào, các tỉnh Quảng Trị, Thừa Thiên Huế và kết thúc tại Đà Nẵng.

Cảnh sinh hoạt của voọc chà vá chân nâu. Clip: Như Mai - Phước Chín

Các nhà nghiên cứu thống kê được gần 1.000 loài thực vật bậc cao, trong đó có 57 loài cho củ, quả làm thức ăn cho người và động vật ở Sơn Trà.

Bán đảo là nơi sinh sống của hàng trăm loài động vật, trong đó có 22 loài quý hiếm, nguy cấp thuộc Sách Đỏ như mèo rừng, chồn bạc má... Nổi bật nhất là quần thể linh trưởng đặc hữu Đông Dương - voọc chà vá chân nâu - đang sinh sống với số lượng 300-400 cá thể.

Tiến sĩ Vũ Ngọc Long cho biết, voọc chà vá chân nâu là nguồn gen quý hiếm. Ở Sơn Trà đang ghi nhận quần thể chà vá chân nâu lớn nhất thế giới trong tự nhiên. Loài động vật này có nhiều màu sắc nhất (5 màu) trong các loài khỉ ăn lá. Chúng được Tổ chức bảo vệ động vật hoang dã quốc tế tôn vinh là "nữ hoàng của các loài linh trưởng" chính nhờ vẻ đẹp khác thường.

Chà vá chân nâu (Pygathrix nemaeus) thuộc họ khỉ cựu thế giới (nhằm phân biệt với loài khỉ tân thế giới), được giới khoa học biết đến từ năm 1771, nhưng phải đến cuối thế kỷ 20 mới được kết luận là một loài riêng. Ở Sơn Trà, voọc chà vá chân nâu được tìm thấy vào năm 1969. Chúng sống theo đàn từ 5 đến 10 cá thể và chủ yếu ở độ cao 100-600 m trong rừng thường xanh nhiệt đới và rừng phục hồi.

Theo Tổ chức Bảo tồn thiên nhiên quốc tế (IUCN), voọc chà vá chân nâu đang phải đối diện nguy cơ tuyệt chủng cao ngoài tự nhiên, đứng thứ hai trong danh lục đỏ của IUCN về các loài bị đe dọa. Đã có nhiều đàn voọc chà vá chân nâu ở Sơn Trà bị săn bắn. Mới đây, tòa án ở Đà Nẵng đã tuyên phạt 5 bị cáo lén lút vào Khu bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà đặt bẫy giết voọc.

Voọc chà vá chân nâu nằm trong Sách Đỏ Việt Nam. Ảnh: Như Mai.

Với những giá trị sinh học, Đà Nẵng đã chọn voọc chà vá chân nâu là hình ảnh nhận diện nhân sự kiện APEC 2017 diễn ra vào tháng 11 tới.

Diện tích rừng Sơn Trà 'nhảy múa'

Dù còn nhiều lập luận chưa thống nhất, nhưng đặc điểm chung của mỗi lần quy hoạch là rừng Sơn Trà dần bị thu hẹp.

  • 24/01/1977

    Thủ tướng ký Quyết định 41 công nhận Sơn Trà là rừng cấm quốc gia, có diện tích khoảng 4.000 ha.

  • 02/10/1992

    Bộ Lâm nghiệp đổi tên "rừng cấm" thành Khu Bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà, tổng diện tích được xác định là 4.439 ha.

  • 20/09/2008

    UBND thành phố Đà Nẵng phê duyệt quy hoạch 3 loại rừng trên địa bàn thành phố Đà Nẵng giai đoạn 2008-2020. Từ đây, diện tích khu bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà từ 4.439 ha giảm xuống còn 2.591,1 ha, gồm rừng tự nhiên, rừng trồng, đất trống và đồi núi trọc.

  • 08/01/2014

    Thủ tướng ký quyết định 45 về Quy hoạch tổng thể bảo tồn đa dạng sinh học của cả nước đến năm 2020, định hướng đến 2030, cho biết diện tích Khu dự trữ thiên nhiên Sơn Trà là 3.871ha.

  • 30/10/2014

    Thủ tướng ban hành Quyết định 1976 về Quy hoạch hệ thống rừng đặc dụng cả nước đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030, thì diện tích còn 2.591,1ha.

  • 09/11/2016

    Chính phủ phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển Khu du lịch quốc gia Sơn Trà đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030. Khu bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà có diện tích 1.826,5 ha trong tổng số diện tích rừng và đất lâm nghiệp là 2.810,9 ha.

Diện tích rừng ở bán đảo Sơn Trà thay đổi theo hướng giảm dần, sau những lần quy hoạch. Ảnh: Lê Phước Chín.

Nói về việc số liệu quy hoạch Sơn Trà "nhảy múa", kiến trúc sư Hoàng Sừ, nguyên Viện trưởng Viện quy hoạch Đà Nẵng, Phó giám đốc Sở Xây dựng Quảng Nam, lý giải đúng ra khi lập quy hoạch số liệu phải thống nhất nhau. Tuy nhiên mỗi ngành đều tự làm quy hoạch của ngành mình, số liệu khi cập nhật lấy từ nhiều nguồn dẫn đến không trùng một con số.

Ông Sừ cho biết, việc thiếu nhất quán số liệu chắc chắn gây ảnh hưởng quyết định của các cơ quan Nhà nước khi giám sát, xử lý các vấn đề liên quan.

Trong thư khuyến nghị gửi Thủ tướng mới đây, Hiệp hội Du lịch Đà Nẵng đã đề nghị Chính phủ rà soát lại toàn bộ các quy hoạch đã được phê duyệt, nhằm thống nhất con số về diện tích rừng đặc dụng ở Khu bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà.

Nhiều loài động vật sinh sống trong rừng Sơn Trà. Ảnh: Như Mai.

Tháng 3 vừa qua, công ty Biển Tiên Sa đã bị phạt hành chính 40 triệu đồng vì xây 40 móng biệt thự không phép trong dự án nghỉ dưỡng ở Sơn Trà.

Dự án có tổng diện tích hơn 170 ha chia làm 2 giai đoạn. Đất rừng tại đây cũng đã được chuyển đổi sang đất thương mại. Tuy nhiên, dự án đã làm loang lổ một góc bán đảo Sơn Trà, khiến nhiều chuyên gia và người dân lo ngại tình trạng bê tông hóa lá phổi xanh của Đà Nẵng.

Hiện dự án phải dừng hoạt động, chờ quyết định của Thủ tướng.

Clip giới thiệu về bán đảo Sơn Trà tại lễ công bố bản Quy hoạch khu du lịch quốc gia.

Bản quy hoạch gây tranh cãi

Kiến trúc sư Hoàng Sừ cho biết, từ những năm 1998 đến 2015, dù bán đảo Sơn Trà chưa có quy hoạch chung được duyệt, nhưng Đà Nẵng đã cấp phép cho 14 dự án phát triển du lịch, nghỉ dưỡng, biệt thự lớn nhỏ với tổng diện tích hơn 1.200 ha, chiếm 27,6% và gần bằng 1/3 bán đảo Sơn Trà. Đó cũng là thực trạng của Sơn Trà hiện nay.

"Đà Nẵng đã chuyển mục đích sử dụng hơn 1.800 ha rừng thuộc khu bảo tồn thiên nhiên Sơn Trà sang các loại đất khác. Việc chuyển đổi này đã khiến Sơn Trà mất đi 41% diện tích rừng. Đây là vấn đề bất cập lớn trong quản lý khu bảo tồn vì theo Luật bảo vệ và phát triển rừng 2004, việc chuyển mục đích sử dụng rừng trong khu bảo tồn thuộc thẩm quyền của Thủ tướng", ông Sừ nói.

Theo bản Quy hoạch Khu du lịch quốc gia Sơn Trà, từ 200m trở xuống sẽ phát triển các khu du lịch.

Sáng 15/2, Sở Du lịch thành phố Đà Nẵng công bố phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển Khu du lịch quốc gia Sơn Trà đến năm 2025 và định hướng đến năm 2030. Theo quy hoạch, 1.056 ha rừng được chuyển đổi sang mục đích du lịch. Diện tích rừng này nằm trong hơn 1.200 ha rừng UBND TP Đà Nẵng phê duyệt quy hoạch 3 loại rừng năm 2008.

Ông Huỳnh Tấn Vinh, Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Đà Nẵng tính toán, diện tích dành cho du lịch theo quy hoạch mới sẽ biến 28% diện tích rừng của Sơn Trà thành bê tông. Cộng với hơn 800ha bị chuyển mục đích sử dụng, thì rừng Sơn Trà bị mất tổng diện tích 41%.

Ông Huỳnh Tấn Vinh nói về lo ngại mất 41% diện tích rừng Sơn Trà.

Bán đảo Sơn Trà đang là điểm hấp dẫn với nhiều sản phẩm du lịch, trong đó có dù lượn. Ảnh: Nguyễn Đông.

"Nếu bán đảo Sơn Trà bị khoác lên lớp áo là những khu nghỉ dưỡng, khách sạn, resort theo bản quy hoạch thì gần một nửa màu xanh của Sơn Trà sẽ biến mất, nữ hoàng linh trưởng bị xâm hại môi trường sống nghiêm trọng, kèm theo nhiều nguy cơ về hệ sinh thái, rạn san hô", ông Vinh lo ngại.

Ngày 21/3, ông Vinh gửi tâm thư đến Thủ tướng, kiến nghị điều chỉnh quy hoạch quốc gia bán đảo Sơn Trà. Thủ tướng chỉ đạo Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, phối hợp cùng UBND TP Đà Nẵng xem xét. Chiều 11/5, Tổng cục Du lịch làm việc với phía hiệp hội nhưng không tìm được tiếng nói chung.

Phó tổng cục trưởng Du lịch Hà Văn Siêu bảo vệ quan điểm bản quy hoạch được làm đúng quy trình và mới ban hành nên không thể sửa. Ngay hôm sau, Phó thủ tướng Vũ Đức Đam có văn bản yêu cầu Bộ Văn hóa, UBND TP Đà Nẵng làm việc với phía Hiệp hội du lịch Đà Nẵng trên tinh thần "cầu thị" và "công bố rộng rãi cho công luận".

Xem xét một cách khoa học và cầu thị; kịp thời thông tin cho công luận về bản Quy hoạch Sơn Trà.

Phó thủ tướng Vũ Đức Đam

Những khu chức năng phát triển du lịch theo bản Quy hoạch khu du lịch quốc gia Sơn Trà vừa được Chính phủ phê duyệt.

Trong bản Quy hoạch tổng thể phát triển khu du lịch quốc gia Sơn Trà, Tổng cục Du lịch (Bộ Văn hóa-Thể thao-Du lịch) cho biết bán đảo Sơn Trà là trọng điểm phát triển du lịch của Đà Nẵng, vùng kinh tế trọng điểm miền Trung và cả nước. Việc phát triển du lịch Sơn Trà phải gắn kết chặt chẽ với các trọng điểm phát triển du lịch của Đà Nẵng, vùng kinh tế trọng điểm miền Trung và Hành lang kinh tế Đông Tây.

Nêu ra những tiềm năng, Tổng cục Du lịch nhận định: "Việc phát triển du lịch Sơn Trà vẫn còn chưa có định hướng dài hạn rõ ràng, phù hợp với tiềm năng, lợi thế cũng như với vị trí của Sơn Trà trong vấn đề an ninh, quốc phòng của cả nước và bảo vệ môi trường của thành phố”.

Diện tích rừng Sơn Trà sẽ bị giảm đi khi những dự án du lịch được xây dựng. Ảnh: Như Mai.

Không được lấy ý kiến khi soạn thảo, đại diện Hiệp hội du lịch Đà Nẵng, ông Huỳnh Tấn Vinh cho rằng Quy hoạch tổng thể khu du lịch quốc giá Sơn Trà đã vi phạm Luật đa dạng sinh học năm 2008. Cụ thể Điều 9 quy định nghiêm cấm chuyển đổi trái phép mục đích sử dụng đất trong các khu bảo tồn. 

Cũng theo ông Vinh, bản Quy hoạch đã vi phạm luật Đầu tư năm 2014 và vượt thẩm quyền của Quốc hội. Viện dẫn Điều 30 của luật này, ông Vinh nói nếu chuyển mục đích sử dụng đất vườn quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên, rừng phòng hộ đầu nguồn từ 50ha trở lên thì thẩm quyền quyết định là của Quốc hội. Trong khi quy hoạch mới ban hành cho phép triển khai các dự án du lịch lên đến 1.056ha.

Một số chuyên gia khác nhận định, bản Quy hoạch có tính định hướng về phát triển du lịch, chưa được triển khai trên thực tế nên nếu có điều chỉnh cũng không gây hậu quả. 

Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình An, nguyên Phó chủ tịch tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng (1986-1995), cho rằng nếu Nhà nước quyết tâm bảo vệ voọc chà vá chân nâu, bảo vệ đa dạng sinh học Sơn Trà, thì phải có nghiên cứu cụ thể trước khi làm quy hoạch. 

Môi trường sống của các loài động thực vật sẽ bị ảnh hưởng khi Sơn Trà bị bê tông hóa. Ảnh: Như Mai.

Ông An cũng gợi ý Sơn Trà chỉ nên là điểm tham quan chứ không nên xây khách sạn, khu nghỉ dưỡng. Thêm vào đó, ông cho rằng phải khống chế lượng người vãn cảnh để không phá vỡ môi trường sống, ảnh hưởng tập tính của động vật quý.

"Nếu nói dẹp vooc chà vá chân nâu để phát triển du lịch thì lại là câu chuyện khác. Còn đây là loài đặc hữu và lại nằm trong khu rừng rất gần thành phố nên rất dễ bị xâm hại bởi sự phát triển đô thị và các dịch vụ", ông An nhấn mạnh và cho rằng bản quy hoạch làm đúng quy trình nhưng nếu có bất cập thì Tổng cục Du lịch phải kiến nghị điều chỉnh.

Nguyễn Đông


0 comments:

Post a Comment

Note: Only a member of this blog may post a comment.