Chuyên gia kinh tế: BOT không phải liều thuốc vạn năng

Đánh giá về các dự án BOT giao thông những năm qua, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng phương thức đầu tư này là cần thiết trong bối cảnh nguồn lực ngân sách hạn chế. Tuy nhiên, nhiều dự án đã bộc lộ bất cập, Kiểm toán Nhà nước đã xác định 22 dự án phải giảm thời gian thu phí từ 10 tháng đến 13 năm, tính tổng cộng mức giảm lên tới... 100 năm.

"Cơ quan quản lý nhà nước kiểm soát không tốt nên vẫn có chủ đầu tư tay không bắt giặc, vốn thực hiện là vay ngân hàng lãi suất cao nên chi phí đầu tư lớn, người dân phải mua vé giá cao. Dư luận nêu vấn đề có hay không lợi ích nhóm đằng sau các dự án", ông Long nói.

Ông Võ Trí Thành (nguyên Phó viện trưởng Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương) cho rằng, dự án BOT không phải "liều thuốc vạn năng" để xử lý các vấn đề trong đầu tư hạ tầng giao thông. Nhiều nước thành công với hình thức BOT nhưng cũng có nơi thất bại. "Từ thực tế thời gian qua, các bộ ngành cần xem xét lại để hoàn chỉnh khung pháp lý", ông nói.

Cao tốc Hà Nội - Hải Phòng giúp phương tiện rút ngắn thời gian lưu thông so với tuyến quốc lộ 5 cũ. Ảnh: Giang Huy

Ông Trương Đình Tuyển, nguyên Bộ trưởng Thương mại bày tỏ, với các dự án BOT, người có thu nhập cao thì thấy rõ lợi ích do tiết kiệm được thời gian. Nhưng với người thu nhập thấp, doanh nghiệp thường xuyên sử dụng hạ tầng giao thông thì vấn đề không đơn giản. Bởi vậy mặc dù có đường mới, không ít lái xe lại trốn thu phí để đi đường cũ.

Đặt vấn đề về tính minh mạch của các dự án BOT, ông Hà Văn Hiền (nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế) nêu câu hỏi mỗi dự án cụ thể có được thực hiện theo quy hoạch, hay do yêu cầu của địa phương hoặc đề xuất của nhà đầu tư. 

"Căn cứ nào để xác định mức phí, tại sao có lộ trình tăng phí trong khi thông thường thì lưu lượng phương tiện tăng lên theo thời gian. Việc để cho nhà đầu tư tính toán mức phí rồi Bộ Tài chính ra thông tư có loại trừ được các tác động khác chi phối không", ông Hà Văn Hiền nhận xét.

Ông Lưu Bích Hồ, nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu chiến lược phát triển (Bộ Kế hoạch và Đầu tư) cho rằng, thời gian qua các tuyến đường BOT được lên kế hoạch tràn lan, vượt xa khả năng thu xếp vốn đầu tư.

Theo ông, trong giai đoạn 2016-2020, để đẩy mạnh hợp tác công tư nói chung và các dự án BOT giao thông nói riêng, cần cơ chế thông thoáng, cởi mở cho các nhà đầu tư trong khi vẫn đảm bảo lợi ích và sự đóng góp hợp lý của người dân. Do đó, có thể xem xét hình thành Quỹ hỗ trợ để bảo lãnh cho nhà đầu tư dự án quan trọng, cả dùng vốn trong nước và vốn nước ngoài, áp dụng công nghệ hiện đại trong giám sát, để đảm bảo chất lượng công trình, thu phí.

Ngoài ra, trong điều kiện kinh tế khó khăn, cần khuyến khích thu hút đầu tư từ nguồn vốn tư nhân nước ngoài. "Có tranh thủ được cơ hội hay không, phụ thuộc vào khả năng hoàn thiện thể chế và tổ chức quản lý lĩnh vực này", ông nói.

Ông Hà Văn Hiền cho rằng thời gian tới không nên đầu tư cải tạo, mở rộng, nâng cấp các tuyến đường cũ bằng hình thực BOT, BT mà nên sử dụng các nguồn vốn khác, vì có nhiều yếu tố khó kiểm soát về chi phí, chất lượng... dẫn đến thất thoát, nhà nước thiệt thòi.

Theo ông Trương Đình Tuyển, trong khi ngân sách Nhà nước khó khăn và vốn ODA sẽ bị sụt giảm thì vốn tư nhân là nguồn lực khó có thể thay thế. Tuy nhiên, cơ cấu dự án BOT tập trung vào hạ tầng đường bộ đã phản ánh sự bất hợp lý trong cơ cấu vận tải ở Việt Nam. Do đó, ngành giao thông cần quy hoạch lại hệ thống vận tải đường thủy để hướng các dự án BOT vào lĩnh vực này, giảm quá tải và tai nạn giao thông đường bộ.

"Nhà nước phải minh bạch các dự án, đấu thầu công khai để lựa chọn nhà đầu tư, và giám sát, kiểm tra chặt chẽ trong quá trình xây dựng. Cơ quan quản lý không được buông lỏng hay tạo cơ chế cấu kết với chủ đầu tư", ông Ngô Trí Long nêu quan điểm.

Hàng loạt dự án BOT đã góp phần thay đổi diện mạo giao thông đường bộ ở Việt Nam. Tuy nhiên, quá trình xã hội hóa đầu tư trong lĩnh vực này đã bộc lộ không ít tồn tại, bất cập, chưa bảo đảm hài hòa lợi ích của Nhà nước - Nhà đầu tư - Người sử dụng. VnExpress cung cấp số liệu tổng quan và góc nhìn đa chiều về các dự án BOT thời gian qua.

Đoàn Loan